Het Wijkpaleis: “We willen een voorbeeld zijn voor bewonersondernemingen in heel het land”

Hoe maak je - samen met buurtbewoners, ondernemers én de gemeente - een samenleving voor iedereen? Marieke Hillen en Floris van Gennep willen met Het Wijkpaleis in Rotterdam een voorbeeld zijn voor andere bewonersinitiatieven in Nederland. Het Wijkpaleis is een plek waar alles draait om maken én verbinding. Buurtbewoners, ondernemers en creatieven ontmoeten elkaar en gaan samen aan de slag in bijvoorbeeld de wijkkeuken, het textielatelier of de houtwerkplaats.

Van loempiakar naar bewonersonderneming

In 2008 start Marieke samen met vijf vrouwen Singeldingen, de voorloper van Het Wijkpaleis. Ze is net verhuisd van Amsterdam naar Rotterdam, ziet dat de ongelijkheid er veel zichtbaarder is en mist tegelijkertijd de warmte van een plek waar mensen elkaar écht ontmoeten. Marieke: “Vanuit het idee dat we elkaar wel tegenkomen op straat, maar elkaar niet écht zien, is Singeldingen ontstaan.” Singeldingen begint met een omgebouwde loempiakar, breidt uit met een kiosk en heeft een volgepakt cultureel programma dat tien weken in de zomer te bezoeken is. Na negentien jaar ontwikkelingswerk in India, sluit in 2014 Floris aan bij een van de keukentafelgesprekken die Singeldingen organiseert om te onderzoeken wat een winterplek zou kunnen zijn. Uit de input van deze keukentafelgesprekken wordt Het Wijkpaleis geboren. “Al doende hebben we vervolgens Het Wijkpaleis echt ‘uitgevonden’.”

De buurt als mede-eigenaar van programma

In het voormalig wijkontmoetingscentrum in Rotterdam-West wordt het zogenoemde pop-up paleis opgezet. In een wijk waar arm en rijk, jong en oud en meer dan 170 culturen door elkaar lopen. Hier wordt niet geprogrammeerd, maar ontstaat het programma door vragen en ideeën uit de wijk. Marieke: “In het begin is het best spannend om leegte te laten bestaan, maar juist door die leegte voelen mensen ruimte om met voorstellen te komen.” Dankzij de buurt is geen week bij Het Wijkpaleis hetzelfde. In de ene ruimte wordt gewerkt in de houtwerkplaats, terwijl in de keuken twee stagiairs van het wijkleerbedrijf de lunch bereiden. En vanuit de dorpszaal klinken de ene avond de klanken van het koor en buldert een andere avond het gelach van een comedy-optreden. “Zolang activiteiten voor verbinding zorgen, is er een hoop mogelijk bij ons.”

Overnemen zorgplicht gemeente

Als bewonersonderneming wil Het Wijkpaleis laten zien dat verantwoordelijkheden die nu nog vaak bij de overheid liggen, ook door bewonersondernemingen uitgevoerd kunnen worden. Zij betekenen al veel voor bewoners en bereiken ook kwetsbare mensen als vluchtelingen, stadgenoten met psychische problemen of mensen in armoede. Marieke: “Sinds 2016 zijn we samen met twaalf andere plekken ook een Huis van de Wijk; Huize Middelland. Elke wijk in Rotterdam heeft zo’n huis van de wijk; een ontmoetingsplek voor mensen uit de wijk. De meeste huizen van de wijk worden georganiseerd en beheerd door formele welzijnspartijen. Huize Middelland bestaat uit allemaal plekken die door mensen zelf zijn opgezet. Mensen kunnen hier meedoen en mee maken, het is halen en brengen. Wij hebben als bewonersinitiatieven een veel diverser bereik dan het gemiddelde gemeentelijke huis van de wijk - praktisch en theoretisch opgeleid, sociaal en economisch wisselend en daarmee ontstaan sterkere verbindingen in de gemeenschap. Dat ziet de gemeente nu zelf ook. Daarom is deze formele overheidstaak aan ons overgedragen. Wat ons betreft is het een voorbeeld van hoe het vaker zou mogen.”

Paleis van het volk

Het zijn van een inspirerend voorbeeld voor andere bewonersondernemingen staat centraal in alles wat Het Wijkpaleis doet. Als echte voorloper bewandelen ze een pad waar anderen nog niet zijn geweest. Marieke: “Groeiende van een loempiakar naar Het Wijkpaleis, is er een blauwdruk ontstaan. Ook bij de koop van ons huidige paleis, hebben we geprobeerd een ‘voorbeeldig’ proces te doorlopen dat door andere bewonersinitiatieven kan worden gekopieerd.”

Wanneer Het Wijkpaleis in 2019 naar hun huidige locatie verhuist, wordt vanwege de hoge huur afgesproken dat zij het pand binnen drie jaar kopen. En een paleis voor de wijk koop je met de mensen uit de buurt. Een grote groep buurtbewoners leent ieder een bedrag aan Het Wijkpaleis in de vorm van een obligatie. Zo verkleinen ze het risico voor de bank en andere financiers en laten ze tegelijkertijd zien dat hun plannen op veel steun mogen rekenen. Marieke: “Daarnaast is het natuurlijk veel leuker om rente te betalen aan de buren, dan aan een bank.” Uiteindelijk was de bank niet meer nodig en is de aankoop gefinancierd met geleend geld van buurtbewoners en fondsen.

Van waarde zijn

Het Wijkpaleis is nog lang niet af. Het gebouw wordt dankzij de bijdrage van het Postcode Loterij Buurtfonds uitgebreid met een nieuwe houtwerkplaats en een stuk energiezuiniger gemaakt. Daarnaast hebben Floris en Marieke beiden uitdagingen waar zij de komende jaren aan willen werken. Marieke: “Het is voor mensen in een financieel afhankelijke positie op dit moment heel moeilijk om financieel onafhankelijk(er) te worden. Iemand met een uitkering die weer aan het werk wil, gaat er door het verlies van een uitkering en toeslagen vaak op achteruit. Wij willen deze mensen vooruithelpen. Voor dit probleem ga ik mij de komende jaren hardmaken.” Floris: “Het gaat in onze maatschappij altijd om cijfers en euro’s, hoeveel geld levert iets op, hoeveel mensen heb je geholpen, enz. Maar wat er bij ons en bij heel veel mooie initiatieven in heel het land gebeurt, is niet in dat soort getallen uit te drukken. Met ons onderzoekscollectief willen we maatschappelijke waarde beter zichtbaar maken. Zo kunnen gemeenschapsondernemingen aantonen hoe belangrijk hun werk is en een beleidsbepaler kan makkelijker onderbouwen waarom hij ergens geld voor vrijmaakt.”

Marieke: “Een flinke taak, maar als je dingen benoemt en in dingen gelooft, betekent het niet dat de oplossing er morgen al moet zijn. Het Wijkpaleis begon ooit ook met een groepje van vijftien mensen dat ergens in geloofde en kijk waar we nu staan!”

Het Postcode Loterij Buurtfonds steunt Het Wijkpaleis dankzij de deelnemers van de Postcode Loterij.